Przez te wszystkie lata, kiedy opracowywałam analizy statystyczne do prac magisterskich, zauważyłam, że choć każda studentka i każdy student pisze na inny temat, to obszary tych badań na ogół powtarzają się. Postanowiłam podzielić się tym doświadczeniem z myślą o tych wszystkich, którzy jeszcze nie wiedzą, na jaki temat będą pisać pracę magisterską. Taka lista tematów badań statystycznych może stanowić dla każdego pierwszy krok w podjęciu decyzji, o czym będzie jego praca dyplomowa. Jeśli więc jeszcze nie wiesz, na jaki temat będziesz pisać pracę magisterską, a tym samym – co będziesz badać, być można poniższa lista podsunie Ci pomysł na to.

1. Wiedza

Ocena poziomu wiedzy jako temat badań statystycznych może dotyczyć niemal nieograniczonej ilości tematyk. Począwszy od wiedzy na temat chorób i czynników ich ryzyka, problemów społecznych, procedur wykonywania wybranych działań, skończywszy na znajomości przepisów prawnych. Przeprowadzenie takiego badania wymaga opracowania kwestionariusza ankiety własnej, zawierającego „test wiedzy” (czyli pytania posiadające „prawidłowe” odpowiedzi; najlepiej, żeby takich pytań było minimum 15). W ten sposób można, obliczając ilość udzielonych prawidłowo odpowiedzi, otrzymać wskaźnik poziomu wiedzy danego respondenta. Oprócz pytań sprawdzających poziom wiedzy respondentów, konieczne jest zawarcie w ankiecie pytań dodatkowych (m.in. metryczkowych, ale też innych, których odpowiedzi mogą posłużyć do zidentyfikowania czynników różnicujących poziom wiedzy badanych osób).

2. Postawy, poglądy, opinie

Badanie postaw, poglądów i opinii – podobnie jak w przypadku wiedzy – może dotyczyć niemal nieograniczonej ilości tematyk. W mojej praktyce bardzo wiele było przypadków badania postaw wobec osób chorych na konkretną chorobę (np. HIV) lub grup społecznych czy zawodowych, jak również opinii i poglądów na temat różnych zjawisk bądź sytuacji.

I tak jak w przypadku badania wiedzy, przeprowadzenie badania dotyczącego postaw, poglądów lub opinii wiąże się z koniecznością opracowania kwestionariusza ankiety własnej. To narzędzie badawcze powinno zawierać wiele pytań, które mogłyby zweryfikować postawy badanych. Jeśli pytań o opinie lub poglądy byłoby dość dużo (ponad 10), warto rozważyć usystematyzowany sposób odpowiedzi na nie (np. 5-stopniowa skala Likerta) – tak, by móc zastosować jakiś klucz, który określiłby negatywny, umiarkowany lub pozytywny stosunek respondentów wobec badanego zjawiska.

Jeszcze lepszym rozwiązaniem wydaje się być zawarcie w ankiecie w formie tabeli szeregu stwierdzeń, względem których respondenci wskazywaliby stopień zgadzania się z nimi. Tutaj również można byłoby zastosować klucz określający ogólny stosunek respondentów wobec badanego zjawiska. Wyniki tego klucza mogłyby stanowić wskaźnik opisujący postawy badanych. Poza pytaniami o opinie kwestionariusz powinien zawierać dodatkowe pytania, tj. metryczkowe oraz inne, których odpowiedzi mogą pomóc w zidentyfikowaniu czynników mających wpływ na postawy respondentów (a więc różnicujących ww. wskaźnik opisujący postawy).

3. Jakość życia

Temat bardzo popularny w pracach magisterskich, a tym samym bardzo częsty temat badań statystycznych. Badając jakość życia można skupić się na bardzo wielu aspektach. Można badać zarówno obszar fizyczny jakości życia (szczególnie w przypadku badania jakości życia osób chorujących na konkretną chorobę), psychiczny (np. w kontekście akceptacji własnego życia czy choroby), jak i społeczny. O jakości życia może też decydować sytuacja życiowa badanych (m.in. relacje z rodziną, aktywność zawodowa, finanse). To, co będzie świadczyło o jakości życia respondentów zależy od tego, jaką grupę oni stanowią. Mogą być m.in. pacjentami cierpiącymi na daną jednostkę chorobową (badamy wpływ codziennych zmagań związanych z chorobą na jakość życia), pacjentami po wybranym zabiegu operacyjnym (czy jakość życia poprawiła się po zabiegu), osobami pracującymi w wybranym zawodzie (jak praca zawodowa przekłada się na jakość życia), osobami w podeszłym wieku (czy ograniczenia związane z wiekiem mają swoje odzwierciedlenie w jakości życia) itd.

Realizując badanie jakości życia można skorzystać z gotowych, standaryzowanych kwestionariuszy jakości życia. Wiele z nich jest dostosowanych do konkretnych grup respondentów (przykładowo kwestionariusz jakości życia EORTC QLQ C30 służy do oceny jakości życia osób chorych na nowotwór, a dodatkowo wersja BR23 – do oceny jakości życia kobiet chorych na raka piersi). Jednym z najbardziej popularnych tego typu kwestionariuszy jest WHOQOL-BREF, który ma uniwersalne zastosowanie. Przeprowadzając badanie jakości życia można też zastosować kwestionariusz ankiety własnej. Należy tylko pamiętać, aby zawrzeć w nim nie tylko pytanie o ocenę jakości życia, ale także inne pytania mogące dodatkowo zobrazować jakość życia respondentów (np. zadowolenie z różnych aspektów własnego życia, sytuacja finansowa, występujące ograniczenia fizyczne). Nie można też zapomnieć o innych, dodatkowych pytaniach, których odpowiedzi będą stanowić czynniki potencjalnie wpływające na jakość życia lub też potencjalnie zależne od niej.

Nawet w przypadku skorzystania ze standaryzowanego narzędzia warto dołączyć własną ankietę zawierającą pytania o czynniki mające wpływ na jakość życia badanych, ponieważ standaryzowane kwestionariusze polegają na ocenie jakości życia, pomijając czynniki wpływające na nie.

4. Styl życia

Badanie stylu życia najczęściej skupia się wokół jednej wybranej grupy osób. Mogą to być pacjenci chorujący na konkretne schorzenie (pod kątem wpływu ich choroby na styl życia), wybrane grupy zawodowe (pod kątem wpływu ich pracy zawodowej, być może stresu związanego z nią) czy też inne grupy mające określoną sytuację życiową (np. opiekunowie osób starszych czy rodzice dzieci niepełnosprawnych). Zazwyczaj styl życia badany jest w jego szerokim ujęciu, począwszy od sytuacji zawodowej, poprzez dietę, stosowanie używek, skończywszy na aktywności fizycznej i sposobie spędzania wolnego czasu. Najważniejsze w tego typu badaniach jest, aby analizowane obszary stylu życia wpisywały się w daną grupę. Przykładowo, w przypadku osób cierpiących na wybraną chorobę być może istotnym aspektem są czynniki związane z kontrolowaniem stanu zdrowia (m.in. częstotliwość wykonywania badań, odbywania wizyt lekarskich itd.).

Przeprowadzenie badania ankietowego w celu oceny stylu życia danej grupy wymaga opracowania kwestionariusza ankiety własnej. Poza pytaniami związanymi bezpośrednio ze stylem życia respondentów, ankieta powinna zawierać pytania o kwestie socjodemograficzne, a także inne mogące mieć znaczenie dla stylu życia badanych. Ciekawym rozwiązaniem jest też opracowanie listy pytań o styl życia, których odpowiedzi są ujęte w skali Likerta. Takie odpowiedzi można na etapie analizy statystycznej przekodować na punkty i obliczyć według klucza, jak bardzo zdrowy (lub niezdrowy) styl życia prowadzi dany respondent. Zastosowanie klucza umożliwia ujęcie wielu obszarów życia badanych osób w jeden wskaźnik stylu życia, który można potem badać pod kątem zależności od innych czynników.

5. Czynniki ryzyka

Badanie czynników ryzyka może dotyczyć bardzo wielu zjawisk. W mojej dotychczasowej praktyce najczęściej czynniki ryzyka jako temat badań statystycznych dotyczyły różnych chorób. Takie badanie ma na celu zidentyfikowanie czynników, które występują istotnie częściej u osób zmagających się z daną chorobą lub mających do czynienia z innym zjawiskiem (np. wypaleniem zawodowym). W efekcie opracowywana jest grupa szczególnego ryzyka danej choroby lub innego zjawiska.

Co ważne, badania czynników ryzyka nie muszą dotyczyć całego społeczeństwa, ale konkretnych grup (np. zawodowych). W ten sposób zidentyfikujemy czynniki sprzyjające występowaniu danej choroby lub zjawiska w obrębie konkretnej grupy (np. czynniki ryzyka występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa wśród pielęgniarek lub pielęgniarzy). Polecam przy tym wykonanie analogicznych badań na grupie kontrolnej (czyli niezaliczającej się tej będącej bezpośrednio przedmiotem badania, np. osoby z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa, ale niepracujące w zawodzie pielęgniarskim), tak by móc ocenić, czy dany czynnik ryzyka występuje równie często w całym społeczeństwie ogółem, czy jednak istotnie częściej dotyczy naszej badanej grupy osób (w ten sposób zidentyfikujemy czynniki ryzyka dotyczące konkretnej grupy).

Analizowane czynniki ryzyka mogą dotyczyć zarówno kwestii niemodyfikowanych (np. płeć, wiek), jak i modyfikowalnych (np. palenie papierosów, aktywność fizyczna). Badanie takich czynników wymaga opracowania autorskiego kwestionariusza ankiety, zawierającego pytania poruszające ww. kwestie (a tym samym pozwalające jednoznacznie ocenić, czy dany potencjalny czynnik ryzyka dotyczy respondenta). Dobór czynników ryzyka, o które chcemy zapytać respondentów, powinien wpisywać się w badane zjawisko. Inne czynniki ryzyka będą w przypadku nowotworu płuc, inne w przypadku depresji, a inne w przypadku wypalenia zawodowego.

6. Satysfakcja z pracy zawodowej, wypalenie zawodowe

Temat satysfakcji z pracy zawodowej i wypalenia zawodowego jest również bardzo często spotykany w pracach magisterskich. Popularność tego tematu badań statystycznych wynika z dużej ilości branż i zawodów, w kontekście których można badać satysfakcję zawodową i/lub wypalenie zawodowe. Dodatkowo, za badaniem satysfakcji zawodowej i/lub wypalenia zawodowego przemawia coraz większa świadomość związku między zadowoleniem pracowników ze swojej pracy a efektywnością ich pracy.

Tego typu badania mają na celu identyfikację czynników różnicujących poziom satysfakcji zawodowej i/lub wypalenia zawodowego wybranej grupy zawodowej. W Internecie można łatwo znaleźć materiały, które wskazują czynniki mające znaczenie dla satysfakcji z pracy zawodowej i/lub wypalenia zawodowego. Należą do nich m.in. wiek, stan zdrowia czy status społeczny, ale także klimat organizacyjny, poziom stresu w pracy czy wynagrodzenie.

Przeprowadzając badanie ankietowe w celu weryfikacji poziomu satysfakcji zawodowej i/lub wypalenia zawodowego można skorzystać z gotowych, standaryzowanych kwestionariuszy. Takimi przykładowymi tego typu kwestionariuszami są: Minnesota Satisfaction Questionnaire (MSQ), Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Maslach (MBI) czy Indeks Satysfakcji z Pracy (Job Satisfaction Index). Można też opracować własny, autorski kwestionariusz ankietowy. Należy tylko pamiętać, aby zawierał on pytania, dzięki którym poznamy jednoznacznie poziom satysfakcji zawodowej i/lub wypalenia zawodowego danego respondenta. Dodatkowo konieczne jest zawarcie pytań o czynniki potencjalnie wpływające na satysfakcję zawodową i/lub wypalenie zawodowe. W celu ich określenia warto skorzystać z ogólnodostępnych źródeł wiedzy na ten temat i dopasować czynniki, które najlepiej wpisują się w sytuację badanej grupy zawodowej.

7. Zasady lub praktyki stosowane w miejscu pracy

W pracach magisterskich często analizowany jest sposób działania danego zakładu pracy. Ten temat badań statystycznych może dotyczyć zarówno warunków pracy zapewnionych przez pracodawcę, jak i działań stosowanych przez pracowników. Badanie to przeważnie ma na celu ocenę zasad stosowanych w miejscu pracy pod kątem przestrzegania prawa (np. w odniesieniu do ekspozycji zawodowej czy BHP). Czasami badanie zasad lub praktyk stosowanych w miejscu pracy (zwłaszcza przez pracowników, którzy są na ogół respondentami w takim badaniu ankietowym) ma na celu powiązane wiedzy respondentów na temat prawidłowego działania w danym obszarze a ich codzienną praktyką. Tym samym, jedno badanie dotyczy zarówno wiedzy, jak i zasad lub praktyk stosowanych w miejscu pracy.

Z uwagi na dość specyficzny charakter pracy w różnych branżach, przeprowadzenie takiego badania ankietowego wymaga zazwyczaj opracowania kwestionariusza ankiety własnej. Jeśli chcemy oceniać zgodność stosowanych zasad lub praktyk z przepisami prawa, dobrze jest ująć w ankiecie pytania zawierające „prawidłowe odpowiedzi” (a więc oznaczające prawidłowy, zgodny z przepisami sposób działania). W ten sposób możemy zliczyć ilość takich „prawidłowych odpowiedzi” i móc określić stopień zgodności z prawem stosowanych zasad lub praktyk. Nie można też zapomnieć o pytaniach dotyczących czynników mogących potencjalnie różnicować sposób działania (np. staż pracy, ilość pracowników zatrudnionych w miejscu pracy czy zadowolenie z pracy).

Istnieją też standaryzowane kwestionariusze badające zasady lub praktyki stosowane w miejscu pracy. Takim przykładowym jest Kwestionariusz Bezpiecznych Postaw i Zachowań (BePoZa) w wersji: Klimat Pracy Zespołowej i Bezpieczeństwa (KPZiB), który bada bezpieczeństwo pacjenta. Jednak warto uzupełnić ww. narzędzia badawcze o kwestionariusz ankiety własnej zawierający kilka pytań o czynniki mogące mieć znaczenie dla kształtu badanego obszaru działania.