Termin „zmienna” przewija się bardzo często w analizach statystycznych. Pisząc “bardzo często” mam oczywiście na myśli częstotliwość pojawia się tego terminu w każdej analizie statystycznej. Każdy, kto miał w ręku opracowanie statystyczne z pewnością spotkał się ze zwrotami typu „związek między zmiennymi” czy „zmienna o charakterze …”. O co w tym chodzi?
Definicja zmiennej
Zmienne pojawiają się przede wszystkim w badaniach ilościowych. Zmiennymi są wszystkie czynniki, składające się na badane przez nas zjawisko. Przykładowo, jeśli badamy jakość życia takimi zmiennymi mogą być: stan zdrowia, sytuacja finansowa, samopoczucie, zadowolenie z życia itp. Tym samym, zmiennymi w analizie statystycznej są wszystkie cechy, charakterystyki lub właściwości badanego przez nas zjawiska.
Zmienna musi zmieniać się
Co ważne, zmienna – jak sama jej nazwa mówi – musi ulegać zmianom lub po prostu przybierać różne wartości lub kategorie. Przykładowo, zmienną będzie płeć (kobiety i mężczyźni), masa ciała (jest zróżnicowana wśród ludzi), palenie papierosów (nie każdy jest palaczem) czy miejsce zamieszkania (np. w podziale na wieś i miasto). Gdyby jednak wszyscy mieszkali na wsi (bo np. badanie dotyczy mieszkańców wsi), to zmienną nie będzie miejsce zamieszkania, ponieważ nie przyjmuje różnych wartości lub form. W takim przypadku miejsce zamieszkania jest cechą stałą (a nie zmienną).
Zmienne zależne i niezależne
Istnieje bardzo wiele podziałów zmiennych, między innymi: dychotomiczne, ciągłe, dyskretne i kategorialne. Z punktu widzenia analizy statystycznej najważniejszy podział to zmienne zależne i niezależne. W badaniach statystycznych często analizuje się związki przyczynowe. Ich nieodłącznymi elementami są wspomniane wyżej zmienne zależne i niezależne.
Zmienne zależne to te czynniki lub cechy, które podlegają wpływom innych czynników lub cech zwanych zmiennymi niezależnymi. Brzmi skomplikowanie? Na przykładzie będzie lepiej to zrozumieć.
Przykład
Chcemy zbadać wpływ aktywności fizycznej na jakość życia osób w wieku 30-49 lat.
1. Zmienna zależna to stopień zadowolenia badanych z jakości ich życia.
2. Zmienne niezależne to aktywność fizyczna, rozumiana jako:
o Uprawianie jakiegokolwiek sportu,
o Regularne spacery,
o Aktywne spędzanie wolnego czasu.
Gdybyśmy jednak chcieli zbadać wpływ jakości życia na aktywność fizyczną, powyższe zmienne były odwrócone. Czyli stopień zadowolenia z jakości życia byłby zmienną niezależną, zaś zmienne dotyczące aktywności fizycznej byłyby zależne.
Określenie zmiennych stanowi pierwszy krok do sformułowania hipotez i pytań badawczych. W ich treści jest bowiem mowa o przewidywanych zależnościach dwiema lub więcej zmiennymi objętymi badaniem.
