Każda ankieta składa się z kilku standardowych elementów:
1. Krótkie wprowadzenie
A więc: przywitanie i przedstawienie się, przedstawienie powodów realizacji badania, obietnica zachowania w poufności wszystkich udzielonych informacji i jednocześnie zapewnienie respondentów o ich anonimowości. To bardzo ważny element. Ankietowani muszą być świadomi Twoich czystych intencji związanych z przeprowadzanym badaniem ankietowym.
Przykład 1 (badanie ankietowe przeprowadzone w celach naukowych):
Szanowni Państwo!
Jestem studentką Pielęgniarstwa na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Rzeszowskiego. Zwracam się z uprzejmą prośbą o wypełnienie ankiety, której celem jest uzyskanie informacji na temat analizy sposobu odżywiania wśród młodzieży do lat 16. Badania mają charakter anonimowy i służą wyłącznie celom naukowym.
Z wyrazami szacunku,
Anna Nowacka
Przykład 2 (badania ankietowe przeprowadzone w celach marketingowych):
Dziękujemy za Twoją gotowość poświęcenia czasu na uzupełnienie naszej ankiety. Twoja opinia jest dla nas bardzo cenna, ponieważ możemy dzięki niej poprawić jakość naszych produktów. Jednocześnie zapewniamy, iż Twoje odpowiedzi pozostaną poufne.
2. Metryka
Podstawowe informacje na temat badanej grupy. Niektóre szkoły mówią, aby tę część ankiety wstawić na sam koniec. Praktyka jednak pokazuje, że zdecydowana większość ankiet zawiera metrykę na początku.
Przykładowymi danymi, o jakie możesz poprosić respondentów są:
- Płeć
- Wiek (można poprosić o konkretny wiek lub rok urodzenia, albo wskazać przedziały wiekowe)
- Wykształcenie
- Stan cywilny
- Miejsce zamieszkania
- Sytuacja zawodowa
Możesz zapytać badanych o kwestie, które mają znaczenie dla przedmiotu Twoich badań. Jeśli np. badasz wiedzę na temat wybranych typów chorób, być może istotne znaczenie może mieć zapytanie ich o przebyte choroby w rodzinie.
Moja rada:
Unikaj zbyt wielu pytań o metrykę i zbyt dużej szczegółowości w tym (np. pytań o liczbę członków rodziny – o ile nie ma to znaczenia dla przedmiotu badania). W przeciwnym wypadku, respondenci mogą czuć się za bardzo „prześwietlani” i tym samym – zniechęceni do uzupełniania ankiety. Pamiętaj, że nie masz na celu zebrania statystyk dotyczących danej grupy (takie dane zbiera GUS), ale poznania ich wiedzy, opinii, zwyczajów itp.
3. Pytania ankietowe
Tutaj przechodzisz już do konkretnych kwestii, jakie chcesz dowiedzieć się od respondentów. Istnieje kilka zasad, którymi warto kierować się przy opracowywaniu pytań:
- Staraj się, aby badanie ankietowe było w miarę możliwości krótkie. Respondenci mając świadomość, że ankieta nie jest długa, będą bardziej chętni do jej wypełnienia. Szanuj ich czas, dlatego opracowując pytania, ogranicz się tylko do tych kwestii, które pozwolą Ci uzyskać istotne informacje zwrotne.
- Używaj słów zamiast liczb. Mowa tutaj przede wszystkim o pytania dotyczące skali oceny. Liczby nie zawsze oddają realną ocenę danego zjawiska. Przykładowo, pytając respondentów, jak bardzo są szczęśliwi, zamiast użyć skali od 1 do 5, użyj 5 odpowiedzi słownych, takich jak:
a) Zdecydowanie szczęśliwy
b) Raczej szczęśliwy
c) Umiarkowanie szczęśliwy
d) Raczej nieszczęśliwy
e) Zdecydowanie nieszczęśliwy
- Raczej unikaj pytań otwartych. O ile dają one same w sobie dużą porcję informacji (bo nie narzucają z góry określonych możliwości odpowiedzi), o tyle ich późniejsza analiza jest bardzo utrudniona. Wiąże się z koniecznością dokładnego przejrzenia wszystkich odpowiedzi i pogrupowania ich w określone ramy. Jednak nie zawsze jest to dobry sposób, ponieważ udzielone odpowiedzi – nawet w obrębie danej grupy, do której zostały przydzielone – nieznacznie, ale jednak różnią się od siebie.
- W pytania o opinie, oceny, poglądy i inne kwestie będące w swej naturze rozmyte unikaj odpowiedzi typu „tak” / „nie” albo „zgadzam się” / „nie zgadzam się”. Choć odpowiedź na pytanie mające tylko 2 odpowiedzi jest atrakcyjne dla respondenta, bo nie wymaga od niego większego zastanowienia przy udzielaniu odpowiedzi, to jednak utrudnia to późniejszą ich analizę. Poglądy ludzi i ich zachowania mogą być nieklarowne, więc ich opinie na temat tego, co masz do pomiaru nie zawsze ograniczają się do jednej z dwóch możliwości. Dając respondentom możliwość szerszego przekazania swojego poglądu na dany temat (nie tylko czarno-biało, ale używając jakichś odcieni szarości), możesz dowiedzieć się nie tylko, czy coś odczuwają, ale też jak to odczuwają.
- Pytaj tylko o to, co jest ważne dla wyników badania i pomoże uzyskać Ci cenne informacje. Dlatego ważne jest, aby miał/a określone, dlaczego w ogóle przeprowadzasz badanie i o co chcesz zapytać daną grupę ludzi. Opracowując pytania bez żadnego planu (m.in. jakie informacje chcesz uzyskać i jakie późniejsze decyzje / wnioski mogą w związku z tym zapaść), tracisz czas i energię nie tylko swój, ale też respondentów.
- Od ogółu do szczegółu. Opracowując pytania w ankiecie, zacznij od pytań ogólnych, by potem przejść do konkretnych. Przykładowo, badając poziom zadowolenia klientów z jakości usług, najpierw zapytaj ich o ogólną ocenę usługi. Następnie zapytaj o inne kwestie związane z usługą, np. obsługę klienta, jakość wykorzystanych produktów, efekt końcowy usługi itp. W ten sposób dowiesz się, z czego wynika ich opinia na temat usługi.
- Unikaj pytań wielokrotnie złożonych. Pytania powinny być w swej formie proste, niedwuznaczne i zwięzłe. Natomiast samo badanie powinno sprawiać wrażenie krótkiego i przyjemnego dla respondenta, a nie przypominać kwestionariusz egzaminacyjny :). Pytania muszą być zatem tak sformułowane, aby ankietowani po jednorazowym przeczytaniu pytania wiedzieli, o co w nim chodzi. Jeśli chcesz koniecznie zapytać o złożoną kwestię, rozbij ją w miarę możliwości na więcej pytań.
- Zachowaj kontakt z respondentami. Odpowiednio napisana ankieta daje respondentom poczucie, że są wysłuchani w swych ocenach. Często to jedyny powód, dla którego respondenci decydują się wziąć udział w badaniu: chcą być wysłuchani. Dlatego doceniając czas, jaki respondenci poświęcili na uzupełnienie Twojej ankiety, warto, abyś przesłał do nich jakąkolwiek informację na temat badania. Nawet jeśli byłoby to tylko podsumowanie wyników czy wskazanie, jakie działania podjęto w związku z otrzymanymi wynikami badania.
4. Zakończenie, podziękowanie za poświęcony czas
Jeśli we wstępie nie zawarto podziękowania za poświęcony czas, warto to zawsze na końcu (pod ostatnim pytaniem). W przypadku ankiet uzupełnianych online, można poprosić o adres mailowy w celu przekazania podsumowania wyników badania. Możesz też poprosić (lub dać taką możliwość) swoich respondentów o uwagi dotyczące badania, pytań itp.
